Αθλητική οδοντιατρική και πρόληψη τραυματισμών

Η Εθνική Αθλητική Ένωση στις ΗΠΑ, εκτιμά ότι πάνω από 5 εκατομμύρια δόντια χάνονται ετησίως κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων στις Η.Π.Α. Ένα χτύπημα στη γνάθο ή στο πηγούνι μπορεί να προκαλέσει από ένα απλό οδοντικό κάταγμα μέχρι διάσειση ή τραυματισμό της κεφαλής και του αυχένα.

Το κόστος αποκατάστασης ενός χαμένου δοντιού μπορεί να φθάσει τα 2.000ευρώ, ενώ το κόστος μιας διάσεισης δεν μπορεί να μετρηθεί σε χρηματικές μονάδες.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, δημιουργείται η ανάγκη για την ανάπτυξη ενός ιδιαίτερου τομέα της Γενικής Οδοντιατρικής, αυτού της Αθλητικής Οδοντιατρικής. Στόχος της είναι η θεραπεία και η πρόληψη των τραυματισμών του προσώπου και του στόματος από αθλητικές δραστηριότητες.

Προπονητές και ειδικοί οδοντίατροι συμφωνούν ότι οι προστατευτικοί νάρθηκες (mouthguards) αποτελούν βασικό εξοπλισμό για αθλητές όλων των ηλικιών.

Ιδιότητες προστατευτικού νάρθηκα :

• Παρέχει προστασία σε δόντια, χείλη, μάγουλα και γλώσσα από τυχόν τραυματισμούς κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων.
• Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία της Γενικής Οδοντιατρικής, ένας προστατευτικός νάρθηκας μπορεί να αποτελέσει προστατευτικό μέσο για σοβαρότερους τραυματισμούς όπως διάσειση, εγκεφαλική αιμορραγία, περιστατικά απώλειας της συνείδησης, κατάγματα των γνάθων και αυχενικούς τραυματισμούς, συμβάλλοντας στην αποφυγή καταστάσεων όπου η κάτω γνάθος ωθείται βίαια προς την άνω γνάθο.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της American Dental Association (ADA), οι προστατευτικοί νάρθηκες προλαμβάνουν περίπου 200.000 τραυματισμούς το χρόνο μόνο σε ποδοσφαιρικές δραστηριότητες στα γυμνάσια και τα κολλέγια της Αμερικής.

Οι αθλητές που δεν φορούν νάρθηκα διατρέχουν 7 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούν ένα σοβαρό τραυματισμό στην περιοχή του στόματος.

Σε αντιπαραβολή με τους εξατομικευμένους προστατευτικούς νάρθηκες του εμπορίου που κατασκευάζονται στο οδοντιατρείο, οι απλοί νάρθηκες του εμπορίου δεν είναι σχεδιασμένοι κατάλληλα για να παρέχουν επαρκή προστασία. Η διαφορά των δύο τύπων νάρθηκα έγκειται στο ότι οι οδοντιατρικοί νάρθηκες κατασκευάζονται έπειτα από λήψη αποτυπώματος και μέτρων του αθλητή ώστε να εφαρμόζουν ακριβώς στο στόμα του.

Αντίθετα, οι νάρθηκες του εμπορίου δεν έχουν σωστή εφαρμογή και δεν παρέχουν σωστή προστασία. Μάλιστα, είναι δυνατόν να δυσκολεύουν την αναπνοή, ενώ αν το άτομο που το φορά χάσει τις αισθήσεις του, υπάρχει κίνδυνος αυτός ο νάρθηκας να σφηνωθεί στο λαιμό με πιθανότητα να κλείσει τον αεραγωγό.

Ο πιο συνηθισμένος τύπος προκατασκευασμένου νάρθηκα εμπορίου τοποθετείται σε βραστό νερό και μετά πλάθεται από το άτομο που πρόκειται να το φορέσει σε μια προσπάθεια να του δώσει εφαρμογή. Αυτού του τύπου το υλικό όμως, είναι δυνατό να καταστραφεί έπειτα από ένα βίαιο δάγκωμα κατά τη διάρκεια ενός τραυματισμού.

Από την άλλη, ο οδοντιατρικός εξατομικευμένος νάρθηκας κατασκευάζεται από βινύλιο που του προσδίδει αντοχή αλλά και την απαραίτητη ελαστικότητα για την απορρόφηση κραδασμών. Είναι εντελώς άοσμος και υποαλλεργικός και απορροφά όλους τους κραδασμούς μειώνοντας δραματικά τον κίνδυνο διάσεισης.

Η ADA προτείνει τη χρήση νάρθηκα στα εξής αθλήματα: μπάσκετ, μποξ, σκι, σκέιτμπορντ, ποδόσφαιρο, ιστιοσανίδα, βόλεϊ, πόλο, θαλάσσιο σκι, άρση βαρών, πάλη, πολεμικές τέχνες, παιχνίδι με ρακέτες, handball.

Αντιμετώπιση έκτακτου περιστατικού πλήρους εκγόμφωσης δοντιού από τραυματισμό

Εάν κατά τη διάρκεια ενός βίαιου χτυπήματος κάποιο δόντι βγει τότε:

• Προσπαθήστε να το βρείτε και αποφύγετε να ακουμπήσετε τη ρίζα του
• μην το καθαρίσετε και μην το βάλετε κάτω από τρεχούμενο νερό
• τοποθετείστε το μέσα σε φυσιολογικό ορό, γάλα ή σάλιο
• το δόντι μπορεί να επανεμφυτευθεί αυτούσιο από τον γιατρό και μάλιστα, όσο συντομότερα γίνει η διαδικασία, τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό επιτυχίας της.

Πηγές: ADA, Εθνική Αθλητική Ένωση των Η.Π.Α, Παγκόσμια Οδοντιατρική Ομοσπονδία 

Προστατευτικοί νάρθηκες δοντιών: Πότε είναι απαραίτητοι;

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι ασχολούνται με τον αθλητισμό, είτε επειδή έγινε μόδα είτε επειδή ουσιαστικά ενδιαφέρονται για την υγεία τους. Ωστόσο, πολλά αθλήματα αποτελούν «απειλή» για την οδοντοστοιχία μας. Και μη σπεύσετε να σκεφτείτε ότι αποκλειστικά στην πυγμαχία πρέπει οι αθλητές να φορούν ειδικούς προστατευτικούς νάρθηκες στα δόντια τους.

«Οι προστατευτικοί νάρθηκες θα έπρεπε να αποτελούν βασικό εξοπλισμό για τους αθλούμενους όλων των ηλικιών, αν αναλογιστούμε ότι σύμφωνα με μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ, κάθε χρόνο πάνω από πέντε εκατομμύρια δόντια χάνονται κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων. Η απώλεια ενός δοντιού αποτελεί ένα δυσάρεστο γεγονός που σε βάθος χρόνου υποθηκεύει την πάσχουσα περιοχή του στόματός του εφ’ όρου ζωής. Ακούγεται ίσως υπερβολικό, αλλά πολυετείς μελέτες έχουν αποδείξει ότι η τραυματισμένη περιοχή είναι πολύ πιο επιβαρημένη οδοντιατρικά από το υπόλοιπο στόμα. Και εννοείται πως η χρήση ενός προστατευτικού νάρθηκα δεν περιορίζεται μόνο στα δόντια, αλλά προστατεύει επίσης τα χείλη, τα μάγουλα.

Επιπλέον, ένα στα τρία παιδιά προσχολικής ηλικίας και ένα στα τέσσερα σχολικής ηλικίας εμπλέκονται στο οδοντιατρικό τραύμα με προεξέχοντα τα άνω πρόσθια δόντια. Παράγοντες που επηρεάζουν τη συχνότητα είναι το φύλο, η ηλικία, το κοινωνικό οικονομικό επίπεδο, ορθοδοντικές ανωμαλίες, αθλητισμός. Το 30% των ατυχημάτων συμβαίνουν κατά την αθλητική δραστηριότητα, ιδίως σε αθλήματα που ενέχουν κίνδυνο πτώσης, που έχουν έντονη επαφή ή χρησιμοποιούν μπαστούνι.

Αν και ιστορικά η προέλευση του στοματικού νάρθηκα προστασίας είναι ασαφής, αναφέρεται κυρίως στην πυγμαχία. Το 1892 ο βρετανός οδοντίατρος W. Krause έφτιαξε για πυγμάχους λωρίδες από καουτσούκ ως προστασία για τα δόντια τους και το 1916 ο αμερικανός οδοντίατρος Th. A. Carlos, κατασκεύασε ένα νάρθηκα στόματος και κατοχύρωσε την πατέντα το 1919. Το 1930, οι προστατευτικοί νάρθηκες εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην οδοντιατρική βιβλιογραφία και το 1947, ο οδοντίατρος R. Lilyquist, με διαφανή ακρυλική ρητίνη έφτιαξε ένα νάρθηκα που εφάρμοζε στα άνω ή κάτω δόντια, ενώ ο αθλητής μπορούσε να μιλήσει κανονικά. Εν τέλει, το 1973 η Εθνική Κολεγιακή Αθλητική Ένωση των ΗΠΑ κατέστησε υποχρεωτική τη χρήση των ναρθήκων στους αγώνες ποδοσφαίρου με αποτέλεσμα τη δραματική μείωση των οδοντικών τραυματισμών έκτοτε.

Σήμερα, οι προστατευτικοί νάρθηκες χρησιμοποιούνται σε 29 αθλήματα: ακροβατικά, μπάσκετ, ποδηλασία, πυγμαχία, ιππασία, ποδόσφαιρο, γυμναστική, χάντμπολ, χόκεϊ επί πάγου, πατινάζ, λακρός, πολεμικές τέχνες, ρακέτες, ράγκμπι, motoGP, σκέιτ μπορντ, σκι, ελεύθερη πτώση με αλεξίπτωτο, ποδόσφαιρο, softball, σκουός, σέρφινγκ, βόλεϊ, υδατοσφαίριση, άρση βαρών και πάλη.

«Όμως, δυστυχώς μεγάλο μέρος της κατασκευής και διάθεσης των προστατευτικών ναρθήκων σήμερα γίνεται από εταιρείες αθλητικών ειδών με αποτέλεσμα να παρέχουν χαμηλή έως και καθόλου προστασία. Επιπρόσθετα, αυτοί οι χαμηλού κόστους νάρθηκες, κυρίως από πλαστικό ή PVC, δεν έχουν καλή εφαρμογή και δεν επιτρέπουν τη σωστή αναπνοή».

Και προσθέτει πως «η μέγιστη προστασία προκύπτει από νάρθηκες που είναι κατασκευασμένοι σωστά (από υλικά όπως, ΕVA, PVC, ακρυλικό, PVA-PE, latex rubber), εφαρμόζουν απόλυτα στα σωστά σημεία του στόματος και έχουν κατασκευαστεί με βάση τις διαστάσεις της στοματικής κοιλότητας του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Άρα, είναι απόλυτα εξατομικευμένοι, ελαστικοί έτσι ώστε να απορροφούν τους κραδασμούς, άοσμοι και υπο-αλλεργικοί».

Οι νάρθηκες προστατεύουν από το οδοντικό τραύμα και αποσβένουν τις δυνάμεις από το σημείο εφαρμογής τους σε μεγαλύτερη επιφάνεια. Ταυτόχρονα, δεν επιτρέπουν την άσκηση μεγάλης δύναμης στη βάση του κρανίου επειδή κρατούν σε απόσταση 3-5 mm τον κάτω από τον άνω φραγμό. Φυσικά, προστατεύουν και από διασχίσεις μαλακών ιστών από τα δόντια.

«Οι εξατομικευμένοι προστατευτικοί νάρθηκες δεν προστατεύουν απλώς την οδοντοστοιχία, τα χείλη, τα μάγουλα και τη γλώσσα των αθλουμένων. Αποτελούν επίσης προστατευτικό μέσο και για σοβαρότερους τραυματισμούς όπως, η διάσειση, η εγκεφαλική αιμορραγία, τα περιστατικά απώλειας συνείδησης, τα κατάγματα γνάθων, οι αυχενικοί τραυματισμοί, λόγω του ότι αποτρέπεται η βίαιη πρόσκρουση της κάτω με την άνω γνάθο. Συνεπώς, καλό θα ήταν τόσο οι προπονητές, όσο και οι οδοντίατροι να συστήνουν τους προστατευτικούς νάρθηκες κατά τη διάρκεια των αθλητικών δραστηριοτήτων».

Εξάλλου, η διαδικασία κατασκευής τους είναι απλή και γρήγορη. «Κατά τη διάρκεια του πρώτου ραντεβού ο οδοντίατρος παίρνει αποτυπώματα των δοντιών, μία διαδικασία γρήγορη και ανώδυνη που διαρκεί μερικά λεπτά. Τα αποτυπώματα αυτά στέλνονται στο οδοντοτεχνικό εργαστήριο, όπου πρώτα κατασκευάζονται εκμαγεία των δοντιών από γύψο. Στη συνέχεια κατασκευάζεται ο νάρθηκας από ειδικό θερμοπλαστικό υλικό που διαμορφώνεται με πρεσάρισμα εν κενώ πάνω στο εκμαγείο της άνω γνάθου. Το πάχος του υλικού διαμορφώνεται ανάλογα με την αντοχή που απαιτείται από το άθλημα για το οποίο θα χρησιμοποιηθεί. Κατά την διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης στο οδοντιατρείο ο νάρθηκας δοκιμάζεται στο στόμα και γίνονται τυχόν τροποποιήσεις εάν χρειάζονται».

Η διάρκεια ζωής του προστατευτικού νάρθηκα είναι όση και μιας αθλητικής σεζόν ή ωσότου εμφανιστούν σημάδια φθοράς. «Όμως, στα παιδιά και τους εφήβους θα πρέπει να γίνεται τακτική αντικατάσταση, καθώς οι γνάθοι συνεχίζουν να αναπτύσσονται», τονίζει η κα Καλιακάτσου.

Τέλος, ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στην σωστή συντήρηση του προστατευτικού νάρθηκα «με καλό πλύσιμο, με υγρό σαπούνι και νερό μετά από κάθε χρήση, ενώ θα πρέπει πάντα να φυλάσσεται στην ειδική θήκη του, σε σκιερό και δροσερό μέρος, καθώς ο ήλιος και οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να αλλοιώσουν το υλικό».

*www.iatrikossymvoulos.gr